در این کتاب، ضمن بیان پیشینهای از تکفیر و تکفیرگرایی در جهان اسلام در زمان پیامبر اسلام(ص) و پس از آن به ریشهیابی این پدیده و عوامل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن پرداخته شده است. نویسنده ابتدا به معیار‌های اسلام و کفر در جهان اسلام اشاره کرده و موجبات کفر را انکار توحید و رسالت نبوی، انکار ضروریات دین و مذهب و ارتکاب گناه کبیره دانسته ولی شرک خفی را موجب کفر افراد محسوب نکرده است. آن‌گاه به پیشینه‌ی تاریخی تکفیر مسلمانان پرداخته و دیدگاههای مذاهب مختلف اسلامی را در این زمینه منعکس نموده است. وی ادلّه‌ی عدم جواز تکفیر را از قرآن کریم، روایات نبوی، سیره‌ی پیامبر اسلام(ص) و سیره و روایات ائمّه‌ی معصومین(ع) استخراج نموده و وهّابیت را به عنوان یک آیین تکفیرگرا در میان مسلمانان اهلسنّت معرّفی کرده و عقاید و دیدگاههای تکفیری محمّد بن عبدالوهّاب در مورد مشرک خواندن شیعیان را نقد کرده و شباهتهای خوارج دوره‌ی صدر اسلام با وهّابیان امروزی را بررسی نموده است.
در بخش دیگری از کتاب، نویسنده، پس از تبیین مفهوم تکفیر و پیشینه‌ی تاریخی آن، بیان می‌کند که در زمان حیات پیامبر اسلام(ص) تکفیر رایج نبوده و خود آن حضرت به کسی یا گروهی نسبت کفر نداده و این مطلب پس از وفات آن حضرت رواج یافته است. از نظر نویسنده، علّت اکثر نزاع‌‌های بین مسلمانان، نه آموزه‌‌های مذهبی بلکه مسائل اجتماعی و تعصّب‌‌های مذهبی‌ست؛ زیرا آموزه‌‌های عموم مذاهب اسلامی بر خلاف مشی برخی از پیروانشان ـ که به آتش نزاع‌‌های مذهبی و گسترش تکفیر در بین مسلمانان دامن می‌زنند ـ مسلمانان را به اتّحاد و همدلی و رفع اختلافات فرامی‌خوانند. در بخش بعدی کتاب، نویسنده به شناسایی جریان‌‌های فکری و عوامل ایجاد تکفیرگرایی در جهان اسلام می‌پردازد و خوارج را نخستین گروهی می‌داند که اندیشه‌ی تکفیر را در اسلام رواج دادند. پس از آن، تابعان فکری خوارج مانند اهل حدیث، سلَفی‌‌ها و بالأخره وهّابیان به رهبری محمّد بن عبدالوهّاب، عوامل اصلی گسترش فکر تکفیری در جهان اسلام قلمداد شده‌اند.
|