کتاب «مبانی نظری قانون اساسی»، دارای پنج بخش است. بخش نخست این کتاب دربرگیرنده‌ی گفتاری با عنوان «نظام سیاسی در قانون اساسی» است که در سال 1358 خورشیدی (1980 میلادی) در قالب سخنرانی در حسینیه‌ی ارشاد تهران ایراد شده است. دومین بخش این کتاب شامل گفتاری با عنوان «پیرامون قانون اساسی» و بخش سوم شامل گفت‌وگوی مطبوعاتی ایشان درباره‌ی قانون اساسی است. مؤلّف در بخش چهارم، با اشاره به خطبه‌ی دویست و هفتم نهج‌البلاغه‌ی امیرالمؤمنین(ع)، به حقوق متقابل حکم‌رانان اسلامی و مردم می‌پردازد. این کتاب که مشتمل بر نظرات تفصیلی و تفسیری دکتر بهشتی است، از آن جهت دارای اهمیّت ویژه‌ای‌ست که مؤلّف نقش بی‌بدیلی در تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران داشته، و آراء و نظرات او بیان‌کننده‌ی اندیشه‌های بنیادی قانون‌گذار اساسی ایران محسوب می‌گردد و به نوعی تفسیر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تلقی می‌شود. به بیان دیگر، این کتاب، تحلیلی از مضامین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است. قانون اساسی برآیند و جمع آرای نخبگان یک جامعه برای برنامه‌ریزی و سامان‌دهی امور در جهت رسیدن به وضعیت مطلوب است و مؤلّف، قانون اساسی را بیانیه‌ی تنظیم‌شده‌ی انقلاب اسلامی می‌داند. در بخش دیگر این کتاب، شهید بهشتی به تبیین واضح‌تر مبانی ارائه‌شده می‌پردازد و اشاره می‌کند که باید در بحث‌ها بر روی این بخش بیشتر تأکید شود تا ذهن مردم، درباره‌ی زیربنای فکری این نظام روشن‌تر شود؛ زیرا نظام جمهوری اسلامی، نظامی‌ست اسلامی که مردم با انتخاب و اختیار و گزینش خود، آن را انتخاب کرده‌اند. به این اعتبار، این نظام را باید نظامی مردمی بر پایه‌ی اسلام دانست.
|