این کتاب حاوی سخنرانی‌های آیت‌الله سیّدعلی خامنه‌ای در رمضان سال ۱۳۵۳ خورشیدی (1974 میلادی) در سلسله‌جلسات مسجد امام حسن مجتبی(ع) واقع در شهر مشهد است که در آن، اصول و پایه‌‌های فکری اسلام، در خلال آیات قرآن مطرح شده و از شناخت این اصول، طرحی کلّی از دین اسلام به صورت یک ایدئولوژی کامل ارائه شده‌است.
قرار بر این بوده که در این طرح، اصول اصلی اعتقادات اسلامی مستند به آیات قرآن بررسی و تبیین شوند. این مفاهیم طیّ سخنرانی‌‌هایی راجع به توحید، امامت، ولایت، نبوّت و سایر مباحث اساسی تبیین شده‌اند. مطالبی که در آن سخنرانی‌ها ارائه شده، پایه‌‌های فکری برای ایجاد یک نظام اسلامی را تبیین می‌کند.
این کتاب با کتاب‌‌های متعدّدی که با عنوان اندیشه‌ی اسلامی یا اصول عقاید به رشته‌ی تحریر درآمده‌اند متفاوت است. از نظر مؤلّف، کتاب‌هایی که به اصول اعتقادی دین پرداخته‌اند، معمولاً حاوی مجموعه‌ای از مفاهیم ذهنی هستند و در مقام اثبات درستی این اصول و پاسخ‌گویی به شبهات مطرح شده‌اند. بر خلاف آن کتاب‌ها، «طرح کلّی اندیشه‌ی اسلامی در قرآن»، مباحث ضروری دین را به گونه‌ای دیگر معرّفی کرده؛ یعنی اصول اساسیِ اعتقادی دین را مبتنی بر آیات قرآن به مخاطب عرضه کرده است؛ به طوری که این اصول اعتقادی از سطح مفاهیمی ذهنی خارج شده و رنگ و بوی عملی بگیرند.
ویژگی این کتاب آن است که از جنس کتاب‌‌های کلامی نیست که روند اثبات و نفی در پیش گرفته باشد؛ بلکه اصول اصلی اندیشه‌ی اسلامی را از روی آیات قرآن و بر مبنای توضیح مسائل اساسی دین تبیین کرده است. هدف این کتاب، ارائه‌ی نمایی کلّی از اندیشه‌ی اسلامی به جهانیان است، نه فقط مسلمانان، بلکه یکایک انسان‌ها؛ چه موحّد و چه غیرموحّد. هر کس، با هر ایده و تفکّری، می‌تواند مخاطب این کتاب باشد.
این کتاب، تعریفی دوباره از دین به مخاطب می‌دهد؛ تعریفی که دین را تنها مجموعه‌ای از اصول فکری یا عملیِ مجزّا نمی‌داند، بلکه آن را مجموعه‌ای متّحد تعریف می‌کند که با نظمی خاص در کنار هم قرار گرفته‌اند. ارائه‌ی نگاهی کلّی از تفکّر توحیدی، با در نظر داشتن شئون مختلف زندگی بشر، از ویژگی‌های این کتاب است.
توجّه ویژه به درد اصلی جوامع بشری و مسلمانان، از دیگر ویژگی‌های این اثر است؛ ضعف ایمان. نویسنده، حقیقت ایمان را به مخاطبان خود معرّفی می‌نماید و تشریح می‌کند که این باور آگاهانه و تعهّدآور، اگر درست شناخته شود، هم‌چون روحی که جسم را به حرکت درمی‌آورد، عقاید را به صحنه‌ی زندگی و اجتماعات بشری وارد کرده و آن‌گاه، این ایمان، انسان‌ساز و جامعه‌ساز خواهد شد.
|