کتاب اسلام‌شناسی، دربرگیرنده‌ی بخشی از سلسله‌درس‌های شهید دکتر علی شریعتی است که تحت عنوان اسلام‌شناسی در دانشگاه مشهد ارائه شده است. نویسنده در این کتاب، هر مکتب اعتقادی را (چه مکتبی الهی باشد، چه مکتبی مادّی) دارای اندام‌هایی فکری، و بناشده بر یک زیربنای اساسی می‌داند. این کتاب با ارائه‌ی طرحی کامل و اساسی بر مبنای جهان‌بینی آغاز می‌شود و سپس در راستای آن به شرح شاخه‌های جهان‌بینی مکتب، یعنی فلسفه‌ی تاریخ، جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی می‌پردازد. هم‌چنین بخش اعظم کتاب به تشریح نقش برتر جهان‌بینی توحیدی اسلام در برابر چندگانگی در سایر مذاهب اختصاص دارد. شهید دکتر شریعتی در این کتاب انسان آرمانی را بر اساس باور و اعتقاد به توحید (به معنای مقهور بودن در برابر اراده و مشیّت الهی و جهت‌یابی وی به سمت آرمان هستی) مولود جامعه‌ای آرمانی می‌داند. نویسنده هم‌چنین در این کتاب نقد‌هایی جدّی به مکتب‌هایی هم‌چون مارکسیسم، ماتریالیسم و ایدئالیسم وارد نموده است.
نویسنده در بخش‌های بعدی کتاب به مبحث دیالکتیکی اشاره کرده و می‌گوید: «طبقه‌ای که می‌خواهد حاکمیت پیدا کند، و طبقه‌ای که می‌خواهد از این حاکمیت سر باز بزند و آن را نفی کند، این آزادی می‌جوید و آن استبداد، و این یک کشمکش دیالتیکی‌ست». وی رابطه‌های این‌چنینی میان فقر و غنا را نیز تشریح می‌کند و همین‌طور به شرح مسائل اعتقادی ـ اجتماعی اسلام می‌پردازد. او در فراز دیگری از این کتاب، به مسلمانان در دوره‌ی سختی و پریشانی بعد از بعثت تا زمان به قدرت و پیروزی رسیدن اشاره کرده و می‌گوید: «گرچه پیامبر در این زمان نیست، امّا کتاب و پیام آن پیام‌آور هست و پیام برای ما مسئولیت‌آور است».
|