اين كتاب در6 جلد تنظيم يافته است :جلد اوّل (تاريخ و فرهنگ ايران در دوران انتقال از عصر ساساني به عصر اسلامي) مشتمل بر1 مقدمه و 10 گفتار است.جلد دوّم (تاريخ و فرهنگ ايران"دل ايرانشهر" )كه مشتمل بر 5 مقدمه و 23 گفتار است. جلد سوّم (تاريخ و فرهنگ ايران"دل ايرانشهر"بخش دوم ) كه مشتمل بر 24 گفتاراست. جلد چهارم با عنوان " زبان فارسي " دربرگيرنده ی 1 مقدمه و 13 گفتار است. جلد پنجم (نظام ديواني ساساني در دولت خلفاء )كه شامل 1 مقدمه و 17 گفتار است. جلد ششم (پيوست ها) مشتمل بر 29 گفتار است. كتاب مربوط به دوراني از تاريخ و فرهنگ ايران است كه پيوندگاه دو دوره ي اسلامي و ساساني به شمار مي آيد. به نظر نويسنده زوال دولت ساساني به معني زوال ملت ايران نيست ، بلكه انتقال فرهنگ و تمدن ملت ايران از عصري به عصر ديگر است كه بر اثر برخورد باعوامل ديگر ودر مسير تحول تاريخي،ويژگي هاي ديگري هم يافته است. به همين دليل بسياري از بخش هاي مهم و اساسي آن در پرده اي از ابهام مانده است. نويسنده اين سوال اساسي را مطرح مي كند كه چرا تاريخ و فرهنگ ايران دراين دوران در ابهام و تاريكي فرومانده است؟ وي درپاسخ ، تعريب(عربي گردانيدن) را مهم ترين عامل مي داند; يعني روال حاكم بر تاريخ آن چنان بوده كه همه چيز و همه كس در همان قبايل و سران عرب خلاصه مي شده و عناصر و رويدادهاي ديگر گويي اصلاً وجود نداشته اند. نويسنده به بررسي گسيختگي و انقطاع فرهنگي ادبي بين سقوط ساسانيان تا تدوين اولين شعر فارسي در قرن سوم در تاريخ ادبيات ايران پرداخته و نتيجه مي گيرد كه اين دوران نيز دوران انتقال است نه انقطاع . چراكه فرهنگ و ادب ايران در فرهنگ و ادب عرب مستحيل گشته تا بعدها جلوه گر شود. نويسنده در ادامه به دوره هاي تاريخي ادبي عرب و بررسي آثارو ادبيات ايشان پرداخته است . نويسنده هم چنين به موضوع اسلام آوردن تدريجي ايرانيان از زمان پيامبر(ص)تا قرن چهاردهم پرداخته و روابط تاريخي ايرانيان و اعراب و سياست ساسانيان در سرزمين هاي عرب نشين ، هم چنين اوضاع ايران و آشفتگي دولت ساساني را بحث و بررسي نموده است . وي فروپاشي ساسانيان را ناشي از عوامل دروني مي داند.هدف اصلي نويسنده ازاين پژوهش اثبات تداوم فرهنگ و تمدن ايران پيش از حمله ي اعراب است.او براي اثبات تأثير فرهنگ ايراني در اعتلاي تمدن اسلامي دو دليل مي آورد : " نخست نهضت علمي و ادبي اسلام از جايي شروع شد كه قرن ها پايتخت ايران بود، يعني بغداد پايتخت عباسيان دركنار تيسفون "و" دوم آن كه پايه گذاران علوم عقلي و نقلي و ادبي در زبان عربي به تعبير اعراب از موالي يعني مسلمانان غير عرب و بيشتر ايرانيان بودند ".اين كتاب پس از درگذشت نويسنده درسال1382 برنده ي جايزه كتاب سال شد.
|